“ඔබට කියවීමට වුවමනා පොතක් තිබේ නම්, නමුත් තවමත් එය ලියා නොමැති නම්, ඔබ එය ලිවිය යුතුයි.”
ටෝනි මොරිසන් 1931 පෙබරවාරි 18 වැනි දින ඔහියෝ හි ලොරේන් හි උපත ලද ඇමරිකානු නවකථාකාරියක, සංස්කාරකවරියක, ලේඛිකාවක සහ මහාචාර්යවරියකි. ඇය උත්කර්ෂයට නඟන්නේ ඇගේ අප්රිකානු, ඇමරිකානු අත්දැකීම්, විශේෂයෙන් ඇමරිකාවේ ජාතිය, අනන්යතාව සහ ඉතිහාසයේ සංකීර්ණත්වය පිළිබඳ ගැඹුරු ගවේෂණය සඳහා ය. හොවාර්ඩ් විශ්වවිද්යාලයෙන් ඉංග්රීසි පිළිබඳ උපාධියක් සහ කෝනෙල් විශ්වවිද්යාලයෙන් ශාස්ත්රපති උපාධියක් ලබාගැනීමෙන් පසුව, මොරිසන් Random House හි කර්තෘවරියක ලෙස සිය වෘත්තීය ජීවිතය ආරම්භ කළාය, එහිදී ඇය නැගී එන අප්රිකානු, ඇමරිකානු ලේඛකයන් වෙත අවධානය යොමු කිරීමේදී තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කළාය. 1970 දී ඇය සිය පළමු නවකථාව වන The Bluest Eye ප්රකාශයට පත් කරන ලද අතර එය සුන්දරත්වය, ජාතිය සහ ස්වයං වටිනාකම පිළිබඳ ගැටලු සොයා බැලීය. මොරිසන්ගේ සාහිත්ය කුසලතාව SULA” SONG OF SOLOMON සහ BELOVED වැනි පෙරළිකාර කෘති සමගින් අඛණ්ඩව සමෘද්ධිමත් විය. ඒ සඳහා ඇයට 1988 දී ප්රබන්ධ සඳහා පුලිට්සර් ත්යාගය පිරිනමන ලදී. BELOVED ඇගේ විශිෂ්ටතම කෘතිය ලෙස පුළුල් ලෙස සලකනු ලැබේ, වහල්භාවයේ කම්පනය හරහා ඇතිවූ කම්පනය ගවේෂණය කරයි. පැනගිය වහලියක් ඇගේ දරුවාගේ අවතාරය විසින් හොල්මන් කරයි. ඇගේ ලේඛනය සීමා මායිම් ඉක්මවා ගිය අතර, එහි ගීතමය ගද්ය, පොහොසත් චරිත නිරූපණයන් සහ ගැඹුරු සදාචාරාත්මක තීක්ෂණ බුද්ධියෙන් ලොව පුරා පාඨකයන් ආකර්ෂණය කර ගත්තාය.
සාහිත්යය සඳහා නොබෙල් ත්යාගයෙන් පිදුම් ලැබූ පළමු අප්රිකානු, ඇමරිකානු කාන්තාව වන්නේ ද ඇයයි. 1993 දෙසැම්බර් 7 වන දින, නොබෙල් සාහිත්ය සම්මානය ලබාගැනීම සඳහා ස්ටොක්හෝම්හි ස්වීඩන් ඇකඩමියේ වේදිකාවට ගොඩවූ මොරිසන්, භාෂාවේ බලය – පීඩා කිරීමට සහ නිදහස් කිරීමට, කැළැල් ඇති කිරීමට සහ ශුද්ධ කිරීමට, කොල්ලකෑමට සහ මුදා ගැනීමට එහි පවතින බලය පිළිබඳ දර්ශනීය කතාවක් ඉදිරිපත් කරමින් ඇය සිය සම්මානය පිළිගත්තාය. එම සාමානයෙන් අනතුරුව ටෝනි මොරිසන් විසින් නිකුත් කරන ලද පළමු නවකතාව පැරඩයිස් ‘Paradise’ නම් විය. ඇය කියා සිටියේ 1997 නත්තල් දිනයේදී නිකුත්වූ මෙම පොත සමග බිලව්ඩ් ‘Beloved’ සහ ජෑස් ‘Jazzz’ යන කෘති ත්රිත්වයක් ලෙස සම්පූර්ණ කළ බවයි.
සාහිත්යය සඳහා ඇයගේ දායකත්වයෙන් ඔබ්බට මොරිසන්, ප්රින්ස්ටන් විශ්වවිද්යාලය වැනි අධ්යාපනික ආයතනවල ඉගැන්වීමේ කටයුතුවල යෙදෙමින් කැපවූ අධ්යාපනඥවරියක් වූ අතර එහිදී ඇය මානව ශාස්ත්ර අංශයේ ‘රොබට් එෆ්. ගොහීන්’ මුලසුන දැරුවාය. ටෝනි මොරිසන්ගේ උරුමය ඇගේ සාහිත්ය ජයග්රහණවලින් ඔබ්බට විහිදේ. ඇය දූරදර්ශී වූ අතර, ඇයගේ කාර්යය අඛණ්ඩව අනුනාද කරමින්, අභියෝගාත්මක සහ මානව අත්දැකීම්වල සංකීර්ණතාවන්ට සංවේදනය සහ අවබෝධයෙන් මුහුණ දීමට පාඨකයන් උද්යෝගිමත් කරන්නීය.
“මම ප්රින්ස්ටන් විශ්වවිද්යාලයේ නිර්මාණාත්මක ලිවීම ඉගැන්වූ කාලය වනවිට, මගේ සිසුන්ට ඔවුන්ගේ ජීවිත කාලය පුරාම පවසා තිබුණේ ඔවුන් දන්නා දේ ලිවීමටයි.”
“මේ ගැන මම වැරදි වෙන්න පුළුවන්, නමුත් පෙනෙන විදිහට බොහෝ ප්රබන්ධයන්ට, විශේෂයෙන් තරුණ අය විසින් බොහෝ දේ යොදාගෙන තියෙන්නේ තමන් ගැනමයි. ආදරය, මරණය යන දේවල්, ඒ කියන්නෙ මගේ ආදරය, මගේ මරණය, මගේ මේක, මගේ අරක…….අනිත් හැමෝම, ඒ නාට්යයේ සැහැල්ලු චරිත.” මම නිතරම පාඨමාලාව ආරම්භ කළේ “ඒ ගැන අවධානය යොමු කරන්න එපා” යනුවෙන් පවසමින්. පළමුව, ඔබ කිසිවක් නොදන්නා නිසා සහ දෙවනුව, ඔබේ සැබෑ ආදරය, ඔබේ මව, ඔබේ පියා සහ ඔබේ මිතුරන් ගැන මට ඇසීමට අවශ්ය නැති නිසා. ඔබ නොදන්නා කෙනකු ගැන සිතන්න. යන්තම් ඉංග්රීසි කතා කළ හැකි රියෝ ග්රෑන්ඩ් හි මෙක්සිකානු වේටර්වරියක් ගැන කුමක් කිව හැකිද? නැත්නම් පැරිසියේ ග්රෑන්ඩ් මැඩම් ගැන කුමක් කිව හැකි ද? ඒවා ඔවුන්ගේ කඳවුරෙන් පිටත දේවල්. එය සිතන්න, එය නිර්මාණය කරන්න. ඔබ දැනටමත් ජීවත්වී අවසන් කර ඇති ඇතැම් සිදුවීම් වාර්තා කර හෝ කතුවැකිය කර නොගන්න. එය කොතරම් ඵලදායී ීද යන්න ගැන මම නිතරම පුදුමයට පත් වීමි. ඔවුන්ගේ පැවැත්මෙන් පිටත යමක් පරිකල්පනය කිරීමට ඔවුන්ට බලය ලබාදුන් විට ඔවූහු සැමවිටම රාමුවෙන් පිටත සිටියහ. ඔවුන්ට එය හොඳ පුහුණුවක් යැයි මම සිතුවෙමි. ඔවුන් ස්වයං චරිතාපදානයක් ලියා අවසන් කළ ද, අවම වශයෙන් ඔවුන්ට තමා ආගන්තුකයන් ලෙස සම්බන්ධ කළ හැකියි.
ටෝනි මොරිසන් වැඩිදුරටත් භාෂාවේ බලය පිළිබඳව මෙසේ සඳහන් කරන්නීය.
“එකෝමත් එක කාලයක මහලු කාන්තාවක් සිටියා. ඇය අන්ධ නමුත් ඥානවන්තයි.” එහෙම නැත්නම් මහල්ලෙක් ද? ගුරුවරයෙක්, සමහරවිට. එහෙමත් නැතිනම් නොසන්සුන් දරුවන් සනසවන ඝෝෂාවක්. මම මේ කතාව අහලා තියෙනවා, නැත්නම් සංස්කෘතීන් කිහිපයක පුරාවෘත්තය තුළ තියෙන ඒ හා සමාන එකක්.
“එක් කලෙක මහලු කාන්තාවක් සිටියාය, අන්ධ ඥානවන්ත.” අනුවාදයේ මම දන්නා කාන්තාව කළු, ඇමරිකානු, සහ නගරයෙන් පිටත කුඩා නිවසක තනිව ජීවත්වන වහලුන්ගේ දියණියක්. ප්රඥාව සඳහා ඇයගේ කීර්තිය වංශාධිපතිත්වයෙන් තොර සහ ප්රශ්න කිරීමකින් තොරයි. ඇගේ පිරිස අතර ඇය නීතිය සහ එහි උල්ලංඝනය යන දෙකම වෙනවා. ඇයට ගෙවනු ලබන ගෞරවය සහ ඇයව රඳවාගෙන සිටින භීතිය ඇගේ අසල්වැසි ප්රදේශයෙන් ඔබ්බට දුර තැන්වලට ළඟා වෙනවා. ඒ ග්රාමීය අනාගත වක්තෘවරුන්ගේ බුද්ධිය බොහෝ විනෝදාස්වාදයේ උල්පත වන නගරයට.
දිනක් එම කාන්තාව හමුවීමට තරුණයන් කිහිප දෙනකු පැමිණෙන අතර, ඔවුන් ඇයගේ පැහැදිලිකම බොරු කිරීමට සහ ඇය කියා විශ්වාස කරන වංචාව පෙන්වීමට නැඹුරු වී සිටින බවක් පෙනෙනවා.
ඔවුන්ගේ සැලැස්ම සරලයි. ඇගේ නිවසට ඇතුළු වූ ඔවුන් එක් ප්රශ්නයකට පිළිතුරක් අසන්නේ, ඇය ඔවුන්ගෙන් ඇති වෙනස මත පමණක් වන අතර, වෙනසක් ඔවුන් තදබල ආබාධයක් ලෙස සලකයි. ඒ ඇගේ අන්ධභාවයයි. ඔවුන් ඇය ඉදිරියෙහි සිටගෙන සිටින අතර ඔවුන්ගෙන් එක් අයෙක් මෙසේ කියයි: “නාකි ගෑනියේ, මං මගේ අතේ කුරුල්ලෙක් අල්ලාගෙන ඉන්නවා. ඌ ජීවත් වෙනව ද මැරුණ ද කියල මට කියන්න.”
ඇය පිළිතුරු නොදෙන අතර, ප්රශ්නය නැවත නැවතත් යොමු කරනවා. “මම අල්ලගෙන ඉන්න කුරුල්ලා ජීවත් වෙනව ද මැරිලා ද?” ඇය තවමත් පිළිතුරු දෙන්නේ නැත. ඇය අන්ධයි, අමුත්තන්ට එය පෙනෙන්නේ නැහැ, ඔවුන්ගේ අතේ ඇති දේ පවා ඇයට නොපෙනේ. ඇය ඔවුන්ගේ වර්ණය, ලිංගභේදය හෝ උපන් බිම දන්නේ ද නැත. ඇය දන්නේ ඔවුන්ගේ චේතනාව පමණි.
මහලු කාන්තාවගේ නිහැඬියාව දීර්ඝ වේ, තරුණයන්ට ඔවුන්ගේ සිනහව රඳවා තබා ගැනීමට අපහසු වේ. අවසානයේ ඇය කතා කරන අතර ඇගේ කටහඬ මෘදු නමුත් දැඩි බවක් ගනියි.
“මම දන්නේ නැහැ,” ඇය පවසයි.
“ඔබ අල්ලාගෙන සිටින කුරුල්ලා මැරුණා ද ජීවතුන් අතර සිටිනවාදැයි දන්නේ නැහැ, නමුත් මම දන්නේ එය ඔබේ අතේ බව යි. එය ඔබගේ අතේ තියෙනවා.”
ඇයගේ පිළිතුරේ තේරුම මෙසේ ගත හැකිය. එය මියගියහොත්, ඔබ එය එසේ සොයාගෙන ඇත, නැතහොත් ඔබ එය මරා දමා ඇත. එය ජීවමාන නම්, ඔබට තවමත් එය මරා දැමිය හැකිය. ජීවත් වෙනවද කියන එක ඔබේ තීරණයයි. කුමක් වුවත් එය ඔබගේ වගකීමකි.
ඇගේ සාහිත්යමය ප්රකාශනයේදී, අතේ සිටින කුරුල්ලා සංකේතවත් කළ හැකි දේ (ඔහුගේ දුර්වල ශරීරය හැර) සමපේක්ෂණය සැමවිටම මට ආකර්ශනීය විය, නමුත් විශේෂයෙන් දැන් මා සිතන පරිදි, මා කරන කාර්යය ගැන සිතීම, එය මාව මේ දක්වා ගෙන ආවේය. ඒ සමාගමයයි. ඒ නිසා මම කුරුල්ලා භාෂාව ලෙසත් ගැහැනිය ප්රායෝගික ලේඛිකාවක් ලෙසත් කියවීමට තෝරා ගන්නවා. ඇය සිහින දකින, උපතේදී ඇයට ලබා දුන් භාෂාව, හසුරුවන්නේ කෙසේද, සේවයට යොදවන්නේ කෙසේද යන්න ගැන ඇය කනස්සල්ලට පත්ව සිටී. ලේඛිකාවක් වන ඇය භාෂාව ගැන සිතන්නේ අර්ධ වශයෙන් පද්ධතියක් ලෙසත්, අර්ධ වශයෙන් තමාට පාලනය කළ හැකි ජීවියකු ලෙසත් නමුත් බොහෝ දුරට නියෝජිතායතනයක් ලෙසත් – ප්රතිවිපාක සහිත ක්රියාවක් ලෙසත්ය. ඒ නිසා දරුවන් ඇයට ඇසූ ප්රශ්නය “එයා ජීවත් වෙනව ද මැරුණ ද?” ඇය භාෂාව මරණයට, මැකීමට ගොදුරු විය හැකි යැයි සිතන නිසා එය යථාර්ථවාදී නොවේ; නිසැකවම අනතුරට පත්වී ගැලවිය හැක්කේ කැමැත්තේ උත්සාහයකින් පමණි. තම අමුත්තන්ගේ අතේ සිටින කුරුල්ලා මියගියහොත්, මෘතදේහයේ භාරකරුවන් වගකිව යුතු බව ඇය විශ්වාස කරයි.
ඇයට මළ භාෂාවක් යනු තවදුරටත් කතා නොකරන හෝ ලියා නැති භාෂාවක් පමණක් නොවේ, එය ස්වකීය අංශභාගය අගය කිරීමට යටත් නොවන භාෂා අන්තර්ගතයකි. සංඛ්යාලේඛන භාෂාව මෙන්, වාරණය සහ වාරණය. එහි පොලිස් රාජකාරිවල අනුකම්පා විරහිත, එයට තමන්ගේම මත්ද්රව්ය නාසිවාදයේ නිදහස් පරාසය, තමන්ගේම සුවිශේෂත්වය සහ ආධිපත්යය පවත්වා ගැනීම හැර වෙනත් කිසිදු ආශාවක් හෝ අරමුණක් නැත. කෙසේ වෙතත්, එය සක්රීයව බුද්ධිය අඩාල කරයි, හෘදය සාක්ෂිය නවත්වයි, මිනිස් ශක්යතා යටපත් කරයි, මක්නිසාද එය ඵල රහිත නොවේ. අපගේ භාෂාව අනිසි ලෙස භාවිතා කිරීම “උවදුරට සහ යටත් කර ගැනීම සඳහා එහි සූක්ෂ්ම, සංකීර්ණ, මිඩ්-වයිෆ්රි ගුණාංග අත්හැරිය හැකි ආකාරය” පිළිබඳ අවවාදයක් සහිතව, මොරිසන් මෙසේ ලියයි: භාෂාවේ ජීව ගුණය පවතින්නේ එහි සැබෑ, පරිකල්පනය කළ හැකි සහ හැකි ජීවිත සීමා කිරීමට ඇති හැකියාව තුළ ය. කථිකයන්, පාඨකයන්, ලේඛකයන්. එහි සමබරතාවය සමහර විට විස්ථාපන අත්දැකීමක් වුව ද එය එයට ආදේශකයක් නොවේ. එය අර්ථය ඇති ස්ථානය දෙසට ගමන් කරයි. එක්සත් ජනපදයේ ජනාධිපතිවරයකු තම රට බවට පත්ව ඇති සොහොන් බිම ගැන සිතන විට,
“ලෝකය අප මෙහි කියන දේ සුළු වශයෙන් සටහන් නොකරනු හෝ දිගු කලක් මතක තබා නොගනු ඇත. නමුත් ඔවුන් මෙහි කළ දේ කිසිදා අමතක නොවනු ඇත.” ඔහුගේ සරල වදන් ඔවුන්ගේ ජීවිතාරක්ෂක ගුණාංගවලින් ප්රීති ගන්වන්නේ ව්යසනකාරී වාර්ගික යුද්ධයක මියගිය මිනිසුන් 600,000 ක යථාර්ථය කැටි කිරීම ඔවුන් ප්රතික්ෂේප කළ බැවිනි. ස්මාරක කිරීම ප්රතික්ෂේප කිරීම, “අවසාන වචනය”, නිරවද්ය “සාරාංශ කිරීම” හෙළා දකිමින්, ඔවුන්ගේ “එකතු කිරීමට හෝ අඩු කිරීමට ඇති දුර්වල බලය” පිළිගනිමින්, ඔහුගේ වදන් එය වැළපෙන ජීවිතයේ අනාරක්ෂිතභාවයට ගෞරවයක් දක්වයි.
භාෂාවට කිසිදාක සදාකාලිකව ජීවත් විය නොහැකි බව පිළිගැනීම ඇයව පොලඹවන්නේ ගෞරවයයි. එසේම නොකළ යුතුය. භාෂාවට කිසිදාක වහල්භාවය, ජන සංහාරය, යුද්ධය “පහළ” කළ නොහැක. උඩඟුකමට එසේ කළ හැකි යැයි ආශා නොකළ යුතුය. එහි බලය, එහි ප්රීතිය, විස්තර කළ නොහැකි දේ වෙත ළඟා වේ. එය විශාල හෝ සිහින් වේවා, ගුල් තැනීම, පිපිරවීම හෝ විශුද්ධ කිරීම ප්රතික්ෂේප කිරීම; එය මහ හඬින් සිනාසුණත් හෝ හෝඩියක් නොමැතිව කෑගැසීමක් වුවත්, තෝරා ගත් වචනය, තෝරාගත් නිහඬතාවය, හිරිහැර නොකළ භාෂාව දැනුම දෙසට මිස එහි විනාශය කරා ගමන් කරයි. භාෂාව සහ ජීවිතය පිළිබඳ ජේම්ස් බෝල්ඩ්වින්ගේ අමතක නොවන භාවනාව සිහිපත් කරන මනෝභාවයකින් – “භාෂාවක් හැඩගස්වන්නේ අත්දැකීමයි; සහ එය අත්දැකීමක් පාලනය කරන භාෂාවයි,” ඔහු ලිවීය – මොරිසන් එකතු කරයි: වචනය වැඩ කිරීම උත්තරීතරයි. එය උත්පාදක නිසා; එය අපගේ වෙනස, අපගේ මානව වෙනස සුරක්ෂිත කරන අර්ථයක් ඇති කරයි. අප වෙනත් ජීවිතයක් මෙන් නොවන ආකාරය. අපි මැරෙනවා. ජීවිතයේ අරුත එය විය හැකිය. නමුත් අපි කරන්නේ භාෂාවයි. ඒක අපේ ජීවිතවල මිම්ම වෙන්න පුළුවන්.”
මේ ආදී වශයෙන් කොතෙකුත් දෑ මැය සම්බන්ධයෙන් කතා කළ හැකි අතර, 1993 දී සාහිත්ය සඳහා වූ නොබෙල් ත්යාගය ඇතුළුව ඇයගේ වෘත්තීය ජීවිතය පුරාවටම ගෞරවාදරයට පාත්ර වූ ටෝනි මොරිසන් සැබවින්ම මෙතෙක් බිහිවූ අසහාය කාන්තාවකි.
පරිවර්තන සටහන:
ලේඛිකා, පරිවර්තිකා
●ගයාත්රී නදීශානි තන්තිරිවත්ත
