කලාකාමී කාශ්යප නිරිඳුන් විසින් ගොඩනංවන ලද සීගිරි පර්වත බලකොටුවෙහි හෙවත් කලාගාරයෙහි අද අපට දැකගැනීමට හැකි වටිනා ම කලාකෘති නම් පර්වත ගුහාවක (ගුහා දෙකක් යැයි ද කියැවේ) ඉතිරි ව ඇති ලලනා සිතුවම් කිහිපය යැයි මම සිතමි. මේ එකල එහි වූවා යැයි සැලැකෙන පන්සියයක් පමණ වූ ලලනා රූපවලින් අද ඉතිරි ව ඇති සිතුවම් කිහිපය යි.
“සිරි ලක්දිවැ පිහිටි සිරිබර සිහිගිරී
එ(න මෙ)පතා දනන් මන ගන්නා ගිරී
පන් සියක් අග්නන් නිරින්දු සිකා සිරී
බැලූමො කැට්තල් යහවන් වැ සසිරී”
(කුරුටු ගී 560)
පැරැණි සිංහල සිතුවම් කලාවෙහි ශ්රේෂ්ඨතම සිහිවටනය ලෙස විශ්ව කීර්තිධර මේ අමිල සිතුවම් කිහිපය කාශ්යප රජුගේ රාජ්ය සමය ලෙස ගැනෙන ක්රි.ව 477 – 495 යන කාලයේ දී සිත්තම් කැරෙන්නට ඇතැයි සැලැකේ. මනහර ආභරණයන්ගෙන් සැරැසී මල් අත දරමින් වලාකුළු අතරින් මතු වී සිටින ලලනාවන් සමූහයක් මේ සිතුවම්වලින් නිරූපණය කොට තිබේ. මේ සිතුවම්වලින් නිරූපණය කිරීමට අරමුණු කරන ලද ස්ත්රීහු කවරහු ද? මේ වනාහි කලා රසවතුන් මෙන් ම උගතුන් ද නිබඳ වෙහෙස වූ විවාද සම්පන්න පැනයකි. අඳුරෙන් වැසීගත් අතීතයට එල්ල කැරෙන දුබල ආලෝකයක් මෙන් මේ ගැන ඉදිරිපත් වන මත කිහිපයකි. ඉන් මත කිහිපයක් පමණක් අපේ අවධානයට ගනිමු. ඒ අනුව මින් නිරූපණය වන්නේ;
- අසල පිහිටි පිදුරංගල විහාරයට
මල් පූජා කිරීමට යන කසුප් රජුගේ
බිසෝවරු ය. - වලාවන් තුළින් මතු වී සිටින දිව්ය අප්සරාවෝ ය.
- විද්යුත්ලතාවෝ හා මේඝලතාවෝ ය.
- කසුප් රජුගේ රාජසභා ස්ත්රීහු ය.
- උයන් කෙළියට යන රජුගේ බිසෝවරු හා සේවිකාවෝ ය.
- මරණයකින් සොවට පත් රාජසභා ස්ත්රීහු ය.
මේ පළමුවැනි මතය ඉදිරිපත් කරන ලද්දේ පුරාවිද්යාඥ එච්.සී.පී. බෙල් මහතා විසිනි. පසු ව මාර්ටින් වික්රමසිංහ මහතා ද මේ මතය පිළිගෙන කරුණු දක්වා තිබේ. මේ ලලනාවන් මල අත දරා සිටීම මේ මතය ගැනීමට මූලික කරුණ සේ පෙනුණත් ඒ මත පදනම් වීම එතරම් සුදුසු නො වන බව පෙනෙන්නේ මල් වන්දනාමානය පමණක් සංකේතවත් නො කරන බැවිනි. මල් අතින් ගත් ලලනාවන්, පිදුරංගල විහාරය, වන්දනාමාන කිරීම යන මේවා එක් කරමින් පහළ කරන ලද නිර්මාණාත්මක සංකල්පනාවකට ය, මෙය වඩාත් ළං කළ හැක්කේ. මේ සිතුවම් ආගමික අර්ථයකින් සිතුවම් නො කරන ලද බව පැහැදිලි ලෙස පෙනෙන්නට තිබේ. බුද්ධ වන්දනාවට යන ස්ත්රීනුත් මේ ස්ත්රීනුත් අතර පැහැදිලි වෙනස්කම් තිබේ. මේ ස්ත්රීහු නානාප්රකාර විසිතුරු ආභරණයෙන් සැරැසී සිටිති. ඇතැම් ස්ත්රීහු පියවුරු පෙනෙන ලෙස හැඳ සිටිති. බොහොමයක් මුහුණුවල ශ්රද්ධා භක්තියක ස්වරූපයක් නො පෙනේ. අනෙක් අතට ඔවුන් මල් ඉවත දමන, පොබවන, ඉසින, සුවඳ ආඝ්රාණය කරන ස්වරූපය අනුව පෙනෙන්නේ මේ මල් වන්දනාව පිණිස ගෙන නො යන බව යි. මොවුන් දැකීමෙන් යමෙකු තුළ රාගික හැඟීම් ද ඇති විය හැක.
“(නු)යුන් මන බද්නා පියවුරු බැලුම් රුස්නා
අ බෙයදහි රන්වන් මන මතහස් යොමු කළ තමා”
(කුරුටු ගී 126)
මල් වට්ටියක් දෝතින් ගෙන සිටින ලලනාවක එය තමා ඉදිරියේ සිටින තවත් ලලනාවකට පිළිගන්වන අයුරින් නිරූපිත සිතුවම මේ මතයට වඩාත් සමීප ය. භක්තිමත් විලාසයක් නිරූපණය කැරෙන්නේ එම සිතුවමේ ය. එහෙත් එහි ද මල් වට්ටියෙන් මල් ගන්නා ලලනාව එම මල් ඉවත දමන අයුරක් පෙනේ.
ශ්රේෂ්ඨ කලා විචාරකයකු වූ ආචාර්ය ආනන්ද කුමාරස්වාමි මහතා නියෝජනය කරන මේ දෙවැනි අප්සරා මතය බෙහෙවින් ම පිළිගැනීමට ලක් ව ඇති මතය යි. අප්සරාවෝ නම් මනු ලොවත් දෙව් ලොවත් අතර වසන දිව්ය විශේෂයක් ලෙස හැඳින්වෙති. ඒ කියැවෙන්නේ වලාකුළු අතර ද? වලාවන් තුළින් මතු වී සිටින අයුරින් මේ රූප නිරූපණය කර තිබීම මෙම මතය ඇති කිරීමට මහත් සේ ඉවහල් වී ඇති බව පෙනේ. ලලනාවන්ගේ දිව්යමය රූපශ්රීයත් චමත්කාරජනක අභිනයනුත් එයට තවත් පිටිබලයකි. එකල සීගිරිය නැරැඹූ ඇතැමුන් ද මේ මතය ගත් බව දරා ඇති බව පෙනේ.
“මමජ් මෙසෙ(යි)න මෙ උපන් ජැය්හි විසජමි
දී සි(ත්හි එ)සියල් ව(න)සරන් බට් මිහිතෙලෙ”
(කුරුටු ගී 98)
“සගැ දිට්(මි) අසරන්න් සි(ටි සෙ මෙ බෙ)යන්ද්හි සිරින්
උපුළ උන් කෙළී රසන් වැළැ (ග)න්නා රිසින හත්”
(කුරුටු ගී 104)
“කිමිජ (බ)ර විල්හි අත් යුගලෙන් ඉගිලී
ගෙලෙ ල විජිලි (නි)ව ගිම් දිව අසර අස (මෙ)හි ආ”
(කුරුටු ගී 178)
“වෙති මිහි දෙ(ව)සරන් (සි)ති එ රන්වනුන් වි දුට්
(මි)හි (සිතන) කෙනෙකුන් ඇත මීලැස් (උ)න් සිතෙන සෙ(ය්)”
(කුරුටු ගී 407)
වඩාත් සාධාරණ මතය ලෙස පෙනෙන්නේ මෙය වුවත් මෙහි ද ගැටලු පවතී. මේ සිතුවම්වල දැක්වෙන ලලනාවෝ හැම දෙනා ම එක සේ රූමත් නො වෙති. ආභරණ ආදියේ ද අඩු-වැඩිකම් පෙනෙන්නට තිබේ. වර්ණය ගත්ත ද ඇතැම් ස්ත්රීහු පැහැපත් නො වෙති. වෙසෙසින් ම යුගළ සිතුම්වල දැක්වෙන එක් රුවක් සේවිකාවකගේ නොහොත් තත්ත්වයෙන් සමාන නො වන තැනැත්තියකගේ බව දැකිය හැක. කොසො මංජුසාවක් වැනි යමක් අතකින් ඔසොවාගෙන සිටින මේඝ වර්ණ ලලනා රුව තලතුනා සේවිකාවකගේ රුවක් යැයි බෙහෙවින් නිගමනය කළ හැක. අනෙක් අතට අප්සරාවන් මල් අත දරනවා විය හැකි නමුත් වට්ටි පෙට්ටි ඔසොවාගෙන සිටින්නේ මන්ද? මේ සමහර රුවක මුහුණින් පළ වන හැඟීම් අනුව ද මොවුන් අප්සරාවන් වෙති’යි යන්න සැකයට බඳුන් වේ.
මෙහි දක්වන ලද තුන්වැනි මතය ඉදිරිපත් කොට ඇත්තේ කීර්තිමත් පුරාවිද්යාඥයෙකු වූ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා ය. එය සංකේතාර්ථයන් ගැන කියන්නකි. රන් පැහැයෙන් දැක්වෙන ලලනාවන් විද්යුත්ලතාවත් නිල් පැහැයෙන් දැක්වෙන ලලනාවන් මේඝලතාවත් සංකේතවත් කරන බව ඔහු කිය යි. ඒ අනුව රන්වන් ලලනාවෝ විදුලිය වෙති; නිල්වන් ලලනාවෝ මේඝය වෙති. මේ මතයට මූලික වී ඇත්තේ මේ ලලනාවන්ගේ ශරීර වර්ණය හා පසුබිමේ ඇති වලාකුළුත් බව පෙනේ. ස්ත්රී රූප රන් පැහැයෙනුත් නිල් පැහැයෙනුත් වර්ණ ගන්වා තිබීම මේ සංකේතාර්ථයෙන් පැහැදිලි කිරීමට හැකි නමුත් සිත්තරුන් එතරම් දුරස්ථ අර්ථයක් අපේක්ෂා කළා යැයි සිතීමට අපහසු ය. මේ අර්ථයෙන් බැලිය හැක්කේ වර්ණ දෙකෙහි වෙනස වඩාත් හොඳින් නිරූපිත යුගළ සිතුවම් යැයි සිතමි. පහත දැක්වෙන කුරුටු ගීය ලියූ කවියා ද වර්ණයෙහි වෙනස දකින්නේ සියලු සිතුවම් එක් ව ගැනීමෙන් නො ව එක් යුගළ සිතුවමක් ඇසුරෙන් බව පෙනේ.
“නිල් ක(ට්)රො)ළ මලෙකැ ඇවුණු වැට්කොළ මල සෙය්
සැන්දැගැ සිහිවෙන්නෙය් මහනෙල්වන හ(ය්) රන්වන හුන්”
(කුරුටු ගී 334)
මොහු කියන්නේ “මහනෙල් පැහැත්තිය සමග හුන් රන්වන් පැහැත්තිය” කියා ය. “පැහැත්තියන්” නො වේ.
ඉහත දක්වන ලද හතරවැනි හා පස්වැනි මත ද සාධාරණීකරණය කැරෙන සිතුවම් මේ සීගිරි සිතුවම් අතර තිබෙන බව පෙනේ. මොවුන් සැරැසී සිටින අත්යාලංකාර ස්වරූපය අනුව මේ සාමාන්ය කාන්තාවන් නො වන බව ඉතා පැහැදිලි ය. රූපශ්රීය, ඇඳුම් ආයිත්තම්, පලඳනා, මල් වට්ටි ආදියත් මල් පොබවමින්, ඉවත දමමින් යන කෝමල ලතාවත් ඇතැම් සිතුවමක අත්හි පැනෙන යම් නර්තන ඉරියවුවක් වැනි පිහිටුමත් මීට සාධක ලෙස ගිණිය හැකි ය. වෙසෙසින් ම සේවිකාවන් යැයි සැක කළ හැකි ස්ත්රීන් කැටුව සිටීම ද සැලැකිය යුතු වේ. එසේ වුවත් මේ මත ද ගැටලු සහගත වීමට කරුණු තිබේ. වෙසෙසින් ම රාජ සභාවක සිටින ස්ත්රීන් සමූහයක් හෝ උයන් කෙළියට යන ස්ත්රීන් සමූහයක් මීට වඩා ප්රීති-ප්රමෝදිත ස්වරූපයක් ගනු ඇත. සැණකෙළි සිරියක් මේ සිතුවම් අතර දැකගැනීමට අපහසු ය. මහත් කොට සෙන සිනාවකුදු එකදු මුවක හෝ රැඳී නැත. ඊට ප්රතිපක්ෂ ව ගැඹුරු කල්පනාබර ස්වරූපයක් ඇතැම් සිතුවම් වෙතින් දිස් වේ. කිසියම් චිත්තාපර අවස්ථාවක පසුවන අයුරක් සමහර සිතුවමකින් දැක්වෙන බව ද පෙනේ. උයන් කෙළියට යන හෝ රාජ සභාවෙහි පසු වන අවස්ථාවක් යනු කල්පනාවෙහි ගිලී සිටින අවස්ථාවක් නො වේ. මේ ලලනාවන් කසුප් රජුගේ බිසෝවරුන් යැයි කුරුටු ගී ලියූ ඇතැම් කවියන් ද සිතූ බව පෙනේ.
“මෙසෙය් මෙසව් සතු සියොව් සිරි විද් ද වි
තබය් පිළිබිබ් රජු යිහි මෙ ගියයුන් නොජන් සෙය් කිම්”
(කුරුටු ගී 130)
“තබයි පිළිබිබ් මොබ තමහට මෙ හො ත දරයි
නි(රි)ද් ඉසිරා වියෙවැ මියරිසි පත් (නොවන්)නෙය”
(කුරුටු ගී 406)
සීගිරි සිතුවම් මඟින් නිරූපණය වන්නේ රාජ සභාවෙහි වැලපීමක් ය’ යන මේ සවැනි මතය ඉදිරිපත් කොට ඇත්තේ කෘතහස්ත වියතෙකු වූ ආචාර්ය නන්දදේව විජේසේකර මහතා ය. සිය “පැරැණි සිංහල බිතුසිතුවම්” පොතෙහි ලා ඔහු මේ පිළිබඳ ඉතා සියුම් නිරීක්ෂණයක යෙදෙ යි. මෙම සිතුවම්වල දැක්වෙන ලලනාවන්ගේ මුහුණුවලින් නිරූපිත හැඟීම් පිළිබඳ විමර්ශනයෙහි යෙදෙන ඔහු ඒ අනුව මේ මතය ඉදිරිපත් කර යි. වෙසෙසින් ම ලලනා රූ දෙකක් සම්බන්ධයෙන් ඔහුගේ එම නිරීක්ෂණය වඩාලාත් සාධාරණ බව ද පෙනේ. එහෙත් හැම ස්ත්රී රූපයක් කෙරෙහි ම එය ඒ ලෙස ම අදාළ නො වන බව පැහැදිලි ය. ඔහු කියන පරිදි මොවුන් මේ වැලපෙමින් පුෂ්පෝපහාර දක්වන්නේ කාශ්යප රජුගේ මෘත දේහයට ය. එසේ නො වේ නම් (සිතුවම් කර වූයේ මුගලන් නම්) ධාතුසේන රජුගේ මෘත දේහයට ය! කාශ්යප රජුගේ මරණයත් මේ ලලනාවනුත් සම්බන්ධ කැරෙන කුරුටු ගී ද කැටපත් පවුරින් හමු වේ.
“ගන රිසි කොට් වයමිනි වෙණ ඔරත් ළඟ කොට්
නිරිද් ඉසිරා මෙළෙයි ඇනැ කඬ නොකළ වෙණ රන්වන්”
(කුරුටු ගී 84)
“එමළ ද නොබණය සහනෙ මෙ කිම නම
කළයි පින ත පවසමො හිමබ අකමය වය”
(කුරුටු ගී 143)
මේ ඇතැම් සිතුවමක පැනෙන කල්පනාවෙහි ගිලී ගියාක් වැනි ස්වරූපයත් මුහුණේ හැඟීම් ප්රකාශනයත් අනුව මොවුන් යම් වේදනාවකින් පසු වන්නාක් මෙනි’යි යන සැකය කුරුටු ගී රචකයෙක් ද නඟ යි.
“(මහනෙල්) අතින් ගත් (මෙසෙ) කල් නොකොට් සුක සිත්
සිටි රෙදෙමින් සෙ දික් අත් (ම)ලො(ල)ම්බු(සෙ) තබමින් තම”
(කුරුටු ගී 684)
ඇතැම් සිතුවමක දැක්වෙන ගැඹුරු භාව ප්රකාශනය සියුම් ව නිරීක්ෂණය කරන කල මේ මතය ද සාධාරණ සේ පැනෙන නමුත් ඓතිහාසික වසයෙන් මෙහි බරපතළ ගැටලු පවතී. මොවුන් මෘත දේහයකට උඅපහාර කරන රාජසභා ස්ත්රීන් ලෙස සලකතොත් එම මෘත දේහය එක්කෝ කසුප් රජුගේ ය; නැතහොත් ධාතුසේන රජුගේ ය. එය කසුප් රජුගේ නම් මේ සිතුවම් ඇඳ තිබෙන්නේ ඔහුගේ මරණින් පසු ය. ප්රශ්න දෙකකි; සකලාංග සම්පූර්ණ කලාගාරයක් පරිද්දෙන් තම බලකොටුව නිර්මාණය කරවූ ඔහු එහි සිතුවම් පමණක් නො කරවා සිටී ද? ඔහුගේ මරණින් පසු සීගිරිය ගිනි තබා විනාශ කළ බව විනා වැඩිදියුණු කළ බවක් කියැවේ ද? දේහය ධාතුසේන රජුගේ නම් කසුප් පරාජය කිරීමෙන් පසු සිතුවම් ඇන්දවිය යුත්තේ මුගලන් රජු ය. එහෙත් මුගලන් සීගිරිය ගිනි තබා විනාශ කළා විනා එහි රජ කළ බවක් නො කියැවේ. මේ මතයට අනුව විය යුතු හොඳ ම දේ නම් කසුප් රජු ධාතුසේන රජුගේ මෘත දේහය අරමුණු කොට මේ සිතුවම් ඇන්දවීම යි. එහෙත් එය ද සිදුවිය නොහැක්කක් සේ පෙනේ. ධාතුසේන රජු මැරවීමෙන් පසු කසුප් රජු ඔහු වෙනුවෙන් සම්මාන උපහාර කළ බවක් නො පෙනේ. ඔහු පිය රජු ඝාතනය කිරීම පිළිබඳ ව තැවෙමින් කල් ගෙවූ බවක් නො සඳහනි. ඒ පිළිබඳ ඇති වූ සමාජ විරෝධය හෝ චිත්ත විරෝධය හමුවේ ඔහු ඊට අවනත නො වී ය. ථෙරවාදය අතහැර මහායානයට අනුබල දීමත් ලෞකික සුඛාස්වාදය අරමුණු කොට සීගිරිය වැනි කර්මාන්තයක් කිරීමත් මඟින් එය පැහැදිලි වේ. අනෙක් අතට අලංකාර මාලිගාවල වසමින් ද දියකෙළි, උයන්කෙළි කෙරෙමින් ද ගිර්ජ්ජසමජ්ජ වැනි නෘත්ය පවත්වමින් ද කාමභෝගී ජීවිතයක් ගෙවමින් ලෞකික සුඛාස්වාදය පැතූ කසුප් රජු තම විජිතයෙහි රාජසභා ස්ත්රීන්ගේ වැලපීමක් දැක්වෙන සිතුවම් සමූහයක් කරවී යැයි සිතීම ද අපහසු ය.
ඉහත දක්වන ලද මත විමැසීමෙන් අපට පෙනී යන ප්රධාන ම කරුණක් නම් මේ මත, සිතුවම්හි ප්රකාශනය සමස්තය එක් ව ගැනීමට වඩා ඒ ඒ මතය අනුව වැඩි සාධාරණ යැයි පැනෙන කොටසට වැඩි බරක් තබා ඉදිරිපත් කරන ලද ඒවා බව යි. ඒ ඒ මතයන්ට එකඟ විය හැකි කරුණු මෙන් ම එකඟ විය නොහැකි කරුණු ද ඇති බව දැන් අපට පෙනේ. එසේ නම් මෙව් සිතුවම් දෙස අප බැලිය යුත්තේ කෙසේ ද?
ලබන සතියට…
චන්දන ඉලන්දාරිගේ